11 જાન્યુઆરી એટલે લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીની 56મી પુણ્યતિથિ. દૂધ અને હરિયાળી ક્રાંતિના પિતા લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીએ ભારતની આઝાદી માટે મહાત્મા ગાંધીની સાથે અનેક રાષ્ટ્રીય ચળવળોમાં ભાગ લીધો હતો. લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીએ દૂધનું ઉત્પાદન અને પુરવઠો વધારવા માટે શ્વેત ક્રાંતિ જેવું રાષ્ટ્રીય અભિયાન ચલાવ્યું. તે પછી શાસ્ત્રીજીએ ખેડૂતો માટે હરિયાળી ક્રાંતિનું આહ્વાન કર્યું. લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીનું મૃત્યુ કેવી રીતે થયું? આ આજે પણ એક રહસ્ય છે. લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીની મૃત્યુ તિથી પર જાણીએ તેમના વિશે.

નામ: લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી

જન્મઃ 2 ઓક્ટોબર 1904

જન્મ સ્થળ: મુગલસરાય, વારાણસી, ઉત્તર પ્રદેશ

પિતા: શારદા પ્રસાદ શ્રીવાસ્તવ

માતા: રામદુલારી દેવી

પત્નીઃ લલિતા દેવી

રાજકીય સંગઠન: ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસ

ચળવળ: ભારતીય સ્વતંત્રતા ચળવળ

અવસાન: 11 જાન્યુઆરી 1966

સ્મારક: વિજય ઘાટ, નવી દિલ્હી

લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીનું જીવનચરિત્ર :

લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીનો જન્મ 2 ઓક્ટોબર 1904ના રોજ ઉત્તર પ્રદેશના વારાણસીના નાના શહેર મુગલસરાઈમાં થયો હતો. તેમના પિતા શાળાના શિક્ષક હતા, જ્યારે લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી માત્ર દોઢ વર્ષના હતા ત્યારે તેમનું અવસાન થયું હતું. તેમના પતિના મૃત્યુ બાદ તેમની માતા રામદુલારી દેવી તેમના ત્રણ બાળકોને પિતાના ઘરે લઈ ગયા. લાલ બહાદુર ગરીબીમાં મોટા થયા હતા, પરંતુ તેમનું બાળપણ ખૂબ જ સુખી હતું. શાસ્ત્રીને વારાણસીમાં તેમના કાકા સાથે રહેવા મોકલવામાં આવ્યા, જેથી તેઓ હાઈસ્કૂલમાં ભણી શકે. તેના કાકા તેને નાની કહેતા. તે ઉનાળામાં પણ પગરખાં વિના શાળાએ ઘણા માઈલ ચાલીને જતા. જેમ જેમ તેઓ મોટા થયા તેમ, લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી વિદેશી માલસામાનથી દેશની આઝાદી માટેના સંઘર્ષમાં વધુને વધુ રસ લેતા થયા. તેઓ ભારતમાં બ્રિટિશ શાસનનો વિરોધ કરવા માટે મહાત્મા ગાંધી સાથે જોડાયા હતા. તે સમયે લાલ બહાદુર માત્ર અગિયાર વર્ષના હતા. લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી સોળ વર્ષની વયે ગાંધીજીની સાથે દેશવાસીઓ માટેના અસહકાર આંદોલનમાં જોડાયા હતા. મહાત્મા ગાંધીના આહ્વાનના જવાબમાં તેણે પોતાનો અભ્યાસ છોડવાનો નિર્ણય કર્યો. આ નિર્ણયથી તેની માતાની આશાઓ તૂટી ગઈ. પરંતુ લાલ બહાદુરે મન બનાવી લીધું હતું.

લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી વારાણસીમાં કાશી વિદ્યા પીઠમાં જોડાયા. ત્યાં તેઓ દેશના મહાન બૌદ્ધિકો અને રાષ્ટ્રવાદીઓના પ્રભાવમાં આવ્યા. કાશી વિદ્યા પીઠે 1926માં લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીને ‘શાસ્ત્રી’નું બિરુદ આપ્યું હતું. તેમણે કાશી વિદ્યા પીઠમાંથી ગ્રેજ્યુએશન કર્યું હતું. તેઓએ 1927 માં લગ્ન કર્યા. તેમની પત્ની લલિતા દેવી તેમના વતન મિર્ઝાપુરથી આવ્યા હતા. 1930માં મહાત્મા ગાંધીએ દાંડી બીચ પર કૂચ કરી અને મીઠાના કાયદાનો ભંગ કર્યો. આનાથી સમગ્ર દેશમાં ખળભળાટ મચાવી દીધો હતો. લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીએ પોતાને લડવા માટે તૈયાર કર્યા. તેમણે અનેક સંરક્ષણ મિશનનું નેતૃત્વ કર્યું અને કુલ સાત વર્ષ બ્રિટિશ જેલમાં વિતાવ્યા. આઝાદી પછી જ્યારે કોંગ્રેસ સત્તામાં આવી, 1946માં જ્યારે કોંગ્રેસની સરકારની રચના થઈ, ત્યારે તેમને તેમના ગૃહ રાજ્ય ઉત્તર પ્રદેશમાં સંસદીય સચિવ તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા અને ટૂંક સમયમાં જ તેઓ ગૃહમંત્રીના પદ પર પહોંચી ગયા. તેઓ 1951માં નવી દિલ્હી ગયા અને કેન્દ્રીય કેબિનેટમાં તેમણે રેલ્વે મંત્રી, પરિવહન અને સંચાર મંત્રી, વાણિજ્ય અને ઉદ્યોગ મંત્રી, ગૃહ મંત્રીના હોદ્દા સંભાળ્યા.

રાજકારણમાં તેમનું કદ સતત વધી રહ્યું હતું. તેમણે રેલ્વે મંત્રી પદ પરથી રાજીનામું આપ્યું કારણ કે તે દરમિયાન એક રેલ્વે અકસ્માત થયો હતો જેમાં ઘણા લોકોએ જીવ ગુમાવ્યા હતા. તત્કાલિન વડાપ્રધાન પંડિત જવાહરલાલ નેહરુએ આ ઘટના પર સંસદમાં બોલતા લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીની પ્રામાણિકતા અને ઉચ્ચ આદર્શોની પ્રશંસા કરી હતી. તેમણે કહ્યું કે તેઓ રાજીનામું સ્વીકારી રહ્યા છે કારણ કે તે બંધારણીય યોગ્યતામાં એક ઉદાહરણ સ્થાપિત કરશે. રેલવે દુર્ઘટના પર લાંબી ચર્ચાના જવાબમાં લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીએ કહ્યું કે કદાચ મારા નાના કદ અને નરમ જીભને કારણે લોકોએ માની લીધું છે કે હું પૂરતો મજબૂત નથી. જોકે હું શારીરિક રીતે મજબૂત નથી. પણ હું આંતરિક રીતે એટલી નબળો નથી. તેમની મંત્રીપદની સોંપણીઓ વચ્ચે, તેમણે કોંગ્રેસ પાર્ટીની બાબતોમાં તેમની સંગઠનાત્મક ક્ષમતાઓ જાળવી રાખવાનું ચાલુ રાખ્યું. તેમણે 1952, 1957 અને 1962ની સામાન્ય ચૂંટણીમાં ઘણો ફાયદો મેળવ્યો હતો. લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી પણ એક સ્વપ્નદ્રષ્ટા વ્યક્તિ હતા જેમણે દેશને પ્રગતિ તરફ દોરી.

લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીની રાજકીય સિદ્ધિઓ

ભારતની આઝાદી પછી, લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી યુપીમાં સંસદીય સચિવ બન્યા. તેઓ 1947માં પોલીસ અને પરિવહન મંત્રી પણ બન્યા હતા. પરિવહન મંત્રી તરીકે તેમણે પ્રથમ વખત મહિલા કંડક્ટરની નિમણૂક કરી. પોલીસ વિભાગના પ્રભારી મંત્રી હોવાથી, તેમણે આદેશ આપ્યો કે પોલીસે પાણીના જેટનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ અને ગુસ્સે ભરાયેલા ટોળાને વિખેરવા માટે લાકડીઓનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ નહીં. 1951 માં, શાસ્ત્રીને અખિલ ભારતીય કોંગ્રેસ સમિતિના મહાસચિવ તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા હતા અને ચૂંટણી સંબંધિત પ્રચાર અને અન્ય પ્રવૃત્તિઓ હાથ ધરવામાં સફળ રહ્યા હતા. 1952માં તેઓ ઉત્તર પ્રદેશમાંથી રાજ્યસભામાં ચૂંટાયા. રેલ્વે મંત્રી હોવાને કારણે તેમણે 1955માં ચેન્નાઈમાં ઈન્ટિગ્રલ કોચ ફેક્ટરીમાં પહેલું મશીન ઈન્સ્ટોલ કર્યું હતું. 1957 માં, શાસ્ત્રી ફરીથી પરિવહન અને સંચાર મંત્રી બન્યા અને પછી વાણિજ્ય અને ઉદ્યોગ મંત્રી બન્યા. 1961 માં, તેમને ગૃહ પ્રધાન તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા અને ભ્રષ્ટાચાર વિરોધી સમિતિની નિમણૂક કરવામાં આવી. તેમણે પ્રખ્યાત “શાસ્ત્રી ફોર્મ્યુલા” બનાવ્યું જેમાં આસામ અને પંજાબમાં ભાષાની ચળવળોનો સમાવેશ થતો હતો. લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી 9 જૂન 1964ના રોજ ભારતના વડાપ્રધાન બન્યા. તેમણે શ્વેત ક્રાંતિને પ્રોત્સાહન આપ્યું, જે દૂધ ઉત્પાદન વધારવા માટેનું રાષ્ટ્રીય અભિયાન છે. તેમણે ભારતમાં ખાદ્ય ઉત્પાદન વધારવા માટે હરિત ક્રાંતિને પણ પ્રોત્સાહન આપ્યું હતું. જોકે શાસ્ત્રીએ નેહરુની બિનજોડાણની નીતિ ચાલુ રાખી હતી, પરંતુ તેમણે સોવિયેત સંઘ સાથે પણ સંબંધો જાળવી રાખ્યા હતા. 1964 માં, તેમણે સિલોનમાં ભારતીય તમિલોની સ્થિતિ અંગે શ્રીલંકાના વડા પ્રધાન સિરીમાવો બંદરનાઈકે સાથે કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા. આ કરાર સિરીમાવે-શાસ્ત્રી કરાર તરીકે ઓળખાય છે. 1965 માં શાસ્ત્રીએ સત્તાવાર રીતે રંગૂન, બર્માની મુલાકાત લીધી અને જનરલ ની વિનની તેમની લશ્કરી સરકાર સાથે સારા સંબંધ સ્થાપિત કર્યા. તેમના કાર્યકાળ દરમિયાન, ભારતે 1965માં પાકિસ્તાન તરફથી વધુ એક આક્રમણનો સામનો કરવો પડ્યો. ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધ 23 સપ્ટેમ્બર 1965ના રોજ સમાપ્ત થયું હતું. 10 જાન્યુઆરી 1966ના રોજ, રશિયન વડા પ્રધાન કોસિગિને લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી અને તેમના પાકિસ્તાની સમકક્ષ અયુબ ખાનને તાશ્કંદ ઘોષણાપત્ર પર હસ્તાક્ષર કરવાની ઓફર કરી.

લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીનું મૃત્યુ ક્યારે થયું? લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીની પુણ્યતિથિ

લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીનું 11 જાન્યુઆરી 1966ના રોજ હાર્ટ એટેકના કારણે અવસાન થયું હતું. તેમને 1966 માં મરણોત્તર ભારત રત્ન, ભારતના સર્વોચ્ચ નાગરિક સન્માનથી નવાજવામાં આવ્યા હતા. લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીને એક મહાન પ્રામાણિક અને યોગ્યતા ધરાવતા માણસ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. તે નમ્ર, મહાન આંતરિક શક્તિ સાથે સહનશીલ હતા, જે સામાન્ય માણસની ભાષા સમજતા હતા. તેઓ મહાત્મા ગાંધીના ઉપદેશોથી ખૂબ પ્રભાવિત હતા.

લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી વિશે કેટલીક રસપ્રદ તથ્યો. લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી વિશે ટોચની 16 હકીકતો

1- મહાત્મા ગાંધી અને લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીનો જન્મ 2 ઓક્ટોબરના રોજ થયો હતો.
2- 1926માં તેમને કાશી વિદ્યાપીઠ યુનિવર્સિટીમાંથી ‘શાસ્ત્રી’ની ઉપાધિ મળી.
3- શાળાએ જતી વખતે શાસ્ત્રીજી પાસે નદી પાર કરવા માટે પૈસા નહોતા, તેઓ તરીને શાળાએ જતા હતા.
4- લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીએ ભીડ પર લાઠીચાર્જ કરવાને બદલે વોટર જેટનો ઉપયોગ કરવાનો નિર્ણય લીધો હતો.

5- તેમણે “જય જવાન જય કિસાન” સૂત્ર આપ્યું અને ભારતના ભવિષ્યને ઘડવામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી.
6- સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામ દરમિયાન લાલ બહાદુરને ગાંધીજી સાથે જેલમાં મોકલવામાં આવ્યા હતા, તેઓ 17 વર્ષના સગીર હતા.
7- આઝાદી પછી પરિવહન મંત્રી તરીકે, તેમણે જાહેર પરિવહનમાં મહિલા ડ્રાઈવર અને કંડક્ટરની જોગવાઈની રજૂઆત કરી.
8- તેમણે તેમના લગ્નમાં ખાદીના કપડા અને ચરકને દહેજ તરીકે સ્વીકાર્યું.
9- તેમણે મીઠાના સત્યાગ્રહમાં ભાગ લીધો અને બે વર્ષ જેલમાં ગયા.

10- જ્યારે તેઓ ગૃહમંત્રી હતા ત્યારે તેમણે ભ્રષ્ટાચાર વિરોધી સમિતિની પ્રથમ સમિતિ શરૂ કરી હતી.
11- તેમણે ભારતના ખાદ્ય ઉત્પાદનની માંગને વધારવા માટે હરિયાળી ક્રાંતિનો સ્વીકાર કર્યો.
તેઓ 1920 ના દાયકામાં સ્વતંત્રતા ચળવળમાં જોડાયા અને ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસના અગ્રણી નેતા તરીકે સેવા આપી.
13- દેશમાં દૂધ ઉત્પાદન વધારવા માટે શ્વેત ક્રાંતિને પ્રોત્સાહન આપ્યું. તેમણે નેશનલ ડેરી ડેવલપમેન્ટ બોર્ડની રચના કરી અને ગુજરાતમાં અમૂલ દૂધ સહકારીને ટેકો આપ્યો.

14- તેમણે 1965ના યુદ્ધને સમાપ્ત કરવા માટે પાકિસ્તાનના રાષ્ટ્રપતિ મુહમ્મદ અયુબ ખાન સાથે 10 જાન્યુઆરી 1966ના રોજ તાશ્કંદ ઘોષણાપત્ર પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા.
15- તેમણે દહેજ પ્રથા અને જાતિ પ્રથા વિરુદ્ધ અવાજ ઉઠાવ્યો હતો.
16- તેઓ ઉચ્ચ આત્મસન્માન અને નૈતિકતા ધરાવતા અત્યંત શિસ્તબદ્ધ માણસ હતા. વડાપ્રધાન બન્યા બાદ પણ તેમની પાસે કાર નહોતી.