ભારત તેનો 73મો ગણતંત્ર દિવસ ઉજવી રહ્યું છે. લાલ કિલ્લાથી લઈને દેશભરની સરકારી કચેરીઓ અને અન્ય ઘણી જગ્યાએ, લોકો આ અવસર પર રાષ્ટ્રધ્વજ ફરકાવીને ભારત માતા અને ત્રિરંગાને સલામી આપે છે. આપણો ત્રિરંગો વિશ્વમાં ભારતની ઓળખનું પ્રતિક છે. ભારતીય રાષ્ટ્રધ્વજ ત્રણ રંગોનો બનેલો છે. એટલા માટે તેને ત્રિરંગો પણ કહેવામાં આવે છે. આ ત્રિરંગાની મધ્યમાં એક ગોળ વર્તુળ છે. ત્રિરંગાના દરેક રંગથી લઈને ચક્ર અને પૈડામાં હાજર લાકડીઓની સંખ્યા સુધી, દરેક વસ્તુ દેશ માટે પ્રતીક સમાન છે. પરંતુ શું તમે ક્યારેય વિચાર્યું છે કે ભારતીય ત્રિરંગો કોણે બનાવ્યો છે? કોણ છે જેણે સૌપ્રથમ વખત ભારતીય રાષ્ટ્રધ્વજ તરીકે ત્રિરંગાને ડિઝાઇન કર્યો હતો? અને શા માટે ત્રિરંગાને ભારતના રાષ્ટ્રધ્વજ તરીકે માન્યતા આપવામાં આવી? ત્રિરંગામાં સમાવિષ્ટ રંગોનો અર્થ શું છે? ભારતના રાષ્ટ્રધ્વજ સાથે જોડાયેલી ઘણી રસપ્રદ બાબતો છે, જે કદાચ તમે નહીં જાણતા હોવ. પ્રજાસત્તાક દિવસના અવસર પર જાણો ભારતીય રાષ્ટ્રધ્વજ બનાવનાર વ્યક્તિ અને તેની ઓળખનું કારણ.

તિરંગાની ડિઝાઇન ક્યારે અને કોણે કરી હતી?

ત્રિરંગો બનાવનાર વ્યક્તિનું નામ પિંગલી વેંકૈયા છે. આ ધ્વજ 1921માં પિંગલી વેંકૈયાએ ડિઝાઇન કર્યો હતો. ભારત માટે વધુ સારો ધ્વજ બનાવવો એટલો સરળ ન હતો. પિંગલી વેંકૈયાએ 1916 થી 1921 સુધી લગભગ 30 દેશોના રાષ્ટ્રધ્વજનો અભ્યાસ કર્યો, ત્યારબાદ તેમણે ત્રિરંગાની ડિઝાઇન તૈયાર કરી.
તે સમયના ત્રિરંગા અને આજના ત્રિરંગામાં થોડો તફાવત છે. ત્યારે ત્રિરંગામાં લાલ, લીલો અને સફેદ રંગનો ઉપયોગ થતો હતો. તે જ સમયે, સ્પિનિંગ વ્હીલના પ્રતીકને તેમાં સ્થાન આપવામાં આવ્યું હતું. પરંતુ 1931માં એક ઠરાવ પસાર થયા બાદ લાલ રંગની જગ્યાએ કેસરી રંગ આવ્યો.

કોણ હતા પિંગલી વેંકૈયા?

ભારતનું ગૌરવ વધારનાર ત્રિરંગાની ડિઝાઈન કરનાર પિંગાલી વેંકૈયા આંધ્રપ્રદેશના રહેવાસી હતા. વેંકૈયા આંધ્રમાં માછલીપટ્ટનમ પાસેના એક ગામમાં રહેતા હતા. 19 વર્ષની ઉંમરે વેંકૈયા બ્રિટિશ આર્મીના આર્મી હીરો બન્યા હતા. પાછળથી, દક્ષિણ આફ્રિકામાં એંગ્લો-બોઅર યુદ્ધ દરમિયાન, પિંગાલી વેંકૈયા મહાત્મા ગાંધીને મળ્યા હતા. આ મુલાકાત બાદ તેમનામાં પરિવર્તન આવ્યું અને તેઓ ઘરે પરત ફર્યા. તેમણે અંગ્રેજોની ગુલાબી સામે અવાજ ઉઠાવીને સ્વતંત્રતા સંગ્રામમાં ભાગ લીધો હતો. જ્યારે તિરંગો બનાવ્યો ત્યારે પિંગાલી વેંકૈયા 45 વર્ષના હતા.

ત્રિરંગો રાષ્ટ્રધ્વજ ક્યારે બન્યો?

ત્રિરંગાને ભારતીય ધ્વજ તરીકે ઓળખવામાં લગભગ 45 વર્ષ લાગ્યા. ધ્વજમાં સ્પિનિંગ વ્હીલને બદલે અશોક ચક્રનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો હતો. 22 જુલાઈ 1947ના રોજ યોજાયેલી ભારતની બંધારણ સભાની બેઠક દરમિયાન રાષ્ટ્રીય ધ્વજનું વર્તમાન સ્વરૂપ અપનાવવામાં આવ્યું હતું. તે પછી તેને સ્વતંત્રતા દિવસ અને પ્રજાસત્તાક દિવસના અવસર પર લહેરાવવામાં આવે છે.

ત્રિરંગાના રંગોનો અર્થ

ત્રિરંગામાં ત્રણ રંગ હાજર છે – કેસરી, સફેદ અને લીલો. ત્રણેય રંગોનું પોતપોતાનું વિશેષ મહત્વ છે. કેસરી રંગ હિંમત અને બલિદાનનું પ્રતીક છે. સફેદ રંગ શાંતિ અને સત્યનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. બીજી બાજુ, લીલો રંગ સમૃદ્ધિનું પ્રતીક છે. જ્યારે ત્રિરંગાની રચના કરવામાં આવી હતી, ત્યારે લાલ અને લીલો રંગ હિંદુ-મુસ્લિમના પ્રતીકો તરીકે અને સફેદ અન્ય ધર્મોના પ્રતીકો તરીકે રજૂ કરવામાં આવ્યો હતો. તિરંગામાં સમ્રાટ અશોકનું ધર્મ ચક્ર સફેદ રંગ પર વાદળી રંગમાં બનેલું છે. અશોક ચક્રને ફરજનું ચક્ર કહેવામાં આવે છે, જેમાંના 24 સ્પોક્સ મનુષ્યના 24 ગુણોનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.