દેશમાં કોરોનાને કારણે 4.83 લાખ નહીં, 32 લાખ લોકોએ ગુમાવ્યા જીવ; નવા અભ્યાસમાં દાવો
11 જાન્યુઆરી 2022 સુધીમાં ભારતમાં કોરોનાના 3.59 કરોડ કેસ અને 4.84 લાખ મૃત્યુ નોંધાયા છે. એક નવા અભ્યાસમાં દાવો કરવામાં આવ્યો છે કે કોરોનાથી મૃત્યુના આ સરકારી આંકડા વાસ્તવિકતા કરતા ઘણા ઓછા છે. અભ્યાસ મુજબ, કોરોના દરમિયાન 32 લાખ લોકોના મોત થયા હતા, જે સરકારી રેકોર્ડમાં નોંધાયેલા મૃત્યુ કરતા 7 ગણા વધુ છે. કોરોનાના ત્રીજી લહેર વચ્ચે આ અભ્યાસની ખૂબ ચર્ચા થઈ રહી છે.
આ અભ્યાસ કોણે કર્યો? અભ્યાસ માટે ડેટા ક્યાં એકત્રિત કરવામાં આવ્યો હતો? અભ્યાસની કઈ પદ્ધતિ અપનાવવામાં આવી હતી? અભ્યાસમાં બીજું શું બહાર આવ્યું? શું આવો કોઈ અભ્યાસ અગાઉ કરવામાં આવ્યો છે? ચાલો જાણીએ એક પછી એક બધા પ્રશ્નોના જવાબ.
વિશ્વની પ્રખ્યાત જર્નલ ‘સાયન્સ’માં પ્રકાશિત થયેલો અભ્યાસ
આ અભ્યાસ 6 જાન્યુઆરી 2022 ના રોજ વિશ્વની પ્રખ્યાત જર્નલ ‘સાયન્સ’ જર્નલમાં પ્રકાશિત થયો છે. તેનું શીર્ષક ‘ભારતમાં કોવિડ મોર્ટાલિટીઃ નેશનલ સર્વે ડેટા એન્ડ હેલ્થ ફેસિલિટી ડેથ્સ’ છે. આ અભ્યાસ ટોરોન્ટો યુનિવર્સિટીના પ્રોફેસર પ્રભાત ઝાના નેતૃત્વમાં આંતરરાષ્ટ્રીય સંશોધકોની ટીમ દ્વારા કરવામાં આવ્યો છે. તેમાં યશવંત દેશમુખ, ચિન્મય તુમ્બે, વિલ્સન સુરવીર, અદિતિ ભૌમિક, સંકલ્પ શર્મા, પોલ નોવોસાડ, જી હોંગ ફુ, લેસ્લી ન્યુકોમ્બી, હેલેન ગેલબેન્ડ અને પેટ્રિક બ્રાઉન પણ જોડાયેલા હતા.
અભ્યાસ માટે બે સરકારી અને એક સ્વતંત્ર સ્ત્રોતમાંથી લેવામાં આવેલ ડેટા
આ અભ્યાસ માટે સ્વતંત્ર સ્ત્રોત CVoter નો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે. આ માટે દેશના તમામ રાજ્યોમાંથી 1.40 લાખ લોકો સાથે ટેલિફોનિક વાતચીત કરીને રોગચાળાને ટ્રેક કરવામાં આવ્યો છે. આ ઉપરાંત, ભારતની સરકારી હોસ્પિટલોમાં મૃત્યુના ડેટા અને 10 રાજ્યોની સિવિલ રજિસ્ટ્રેશન સિસ્ટમમાં નોંધાયેલા મૃત્યુ નોંધણીના ડેટાને આધાર બનાવવામાં આવ્યો છે.
કોરોનાથી થયેલા મોતને લઈને ત્રણ મોટી બાબતો બહાર આવી
સર્વે એજન્સી CVoter એ દેશના 1.40 લાખ લોકોને બોલાવ્યા અને કેટલાક પ્રશ્નો પૂછ્યા. પ્રથમ, શું તેમના ઘરમાં મૃત્યુ થયું છે, ક્યારે થયું છે, શું આ મૃત્યુ કોવિડના કારણે છે કે અન્ય કોઈ કારણથી? બધા જવાબોને એકસાથે જોડીને વિશ્લેષણ કરવામાં આવ્યું હતું. જેના કારણે ચોંકાવનારો ખુલાસો થયો હતો.
જૂન 2020 અને જુલાઈ 2021 વચ્ચે કુલ મૃત્યુમાં કોરોનાનો હિસ્સો 29% હતો. તમામ મૃત્યુને જોડીને આ આંકડો 32 લાખ સુધી પહોંચે છે. જેમાં એપ્રિલ 2021 થી જુલાઈ 2021 દરમિયાન જ 27 લાખ મોત થયા છે.
એ જ રીતે, જ્યારે દેશની 2 લાખ હોસ્પિટલોમાં કોરોના રોગચાળા પહેલા અને પછી મૃત્યુના આંકડાની સરખામણી કરવામાં આવી તો તેમાં 27%નો વધારો જોવા મળ્યો. એવું અનુમાન કરવામાં આવ્યું હતું કે આ મૃત્યુ કોરોનાના કારણે થયા હોઈ શકે છે.
એ જ રીતે, સરકારના નાગરિક નોંધણી ડેટા પર નજર રાખવામાં આવી હતી. 10 રાજ્યોમાં કોરોના રોગચાળા દરમિયાન મૃત્યુની નોંધણીમાં 26% નો વધારો નોંધવામાં આવ્યો છે.
આ તમામ ડેટાનું વિશ્લેષણ કર્યા બાદ જાણવા મળ્યું કે સપ્ટેમ્બર 2021 સુધી દેશમાં કોરોનાને કારણે થયેલા મૃત્યુની સંખ્યા સરકારી રેકોર્ડમાં નોંધાયેલા આંકડા કરતા 6-7 ગણી વધારે છે.
સંશોધકનો દાવો: ભારતમાં સામૂહિક મૃત્યુનું અન્ડર-રિપોર્ટિંગ
eLife માં 6 મહિના પહેલા એક અભ્યાસ પ્રકાશિત થયો હતો, જેમાં રોગચાળા પહેલા અને તે દરમિયાન થયેલા મૃત્યુનું વિશ્લેષણ કરવામાં આવ્યું હતું. તે સામે આવ્યું છે કે સમગ્ર વિશ્વમાં કોરોનાને કારણે મૃત્યુની ગણતરી કરવાનો ટ્રેન્ડ ઓછો છે. રશિયામાં સામાન્ય કરતાં 4.5 ગણા વધુ મૃત્યુ થયા છે, જે કોરોનાના સત્તાવાર આંકડા કરતાં વધુ છે. આ સિવાય તાજીકિસ્તાન, ઉઝબેકિસ્તાન, બેલારુસ અને ઈજીપ્તમાં પણ આવો જ ટ્રેન્ડ જોવા મળ્યો હતો.
આ અભ્યાસ સાથે સંકળાયેલા ચિન્મય તુમ્બેએ નવેમ્બરમાં એક ઈન્ટરવ્યુમાં બિઝનેસ લાઈને જણાવ્યું હતું કે સમગ્ર વિશ્વમાં ઓછા કેસ નોંધાયા છે, પરંતુ અમારા સંશોધન દર્શાવે છે કે ભારતમાં કેટલો મોટો તફાવત છે. સંશોધનમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે જો અમારી ગણતરી સાચી હોય તો WHOએ તેના ડેટામાં સુધારો કરવો જોઈએ જે 1 જાન્યુઆરી 2022 સુધી વિશ્વભરમાં માત્ર 54 લાખ મૃત્યુ દર્શાવે છે.
ન્યૂયોર્ક ટાઈમ્સે ભારતમાં 42 લાખ લોકોના મોતની સંભાવના વ્યક્ત કરી હતી
ન્યૂયોર્ક ટાઈમ્સે જૂન 2021માં ભારતમાં મૃત્યુઆંકનો ચોક્કસ અંદાજ કાઢવા માટે એક ડઝનથી વધુ નિષ્ણાતોની મદદ લીધી.
આ નિષ્ણાતોએ ભારતમાં મહામારીને ત્રણ પરિસ્થિતિઓમાં વહેંચી છે – સામાન્ય સ્થિતિ, ખરાબ સ્થિતિ, ખૂબ જ ખરાબ સ્થિતિ. આમાં, સૌથી ખરાબ સ્થિતિમાં, ભારતમાં 700 મિલિયન લોકો સંક્રમિત થયા અને 42 લાખ લોકો મૃત્યુ પામ્યા હોવાનો અંદાજ છે.
