Entertainment

લતા મંગેશકર : સાગરમાં જઇ ભળી સૂરની સ્વરગંગા, કાશ, આ વખતે પણ તબીબોની વાત અફવા સાબીત થતી…

harmonyofindia February 6, 2022

મંચ પર હિન્દી સિનેમાના લગભગ તમામ દિગ્ગજ કલાકારો હાજર હતા. યશ ચોપરાના હાથમાં માઈક અને સામે લતા મંગેશકર. યશ ચોપરાએ કહ્યું, 'અમે નસીબદાર છીએ કે અમે એવા યુગમાં જીવી રહ્યા છીએ જેમાં લતા મંગેશકર ગીતો ગાઈ રહ્યા છે. 60 વર્ષની ઉંમરે તેનો અવાજ 16 વર્ષની કિશોરી જેવો છે.આ પ્રસંગ હતો યશ ચોપરાની ફિલ્મ 'ચાંદની'ની સફળતાની ઉજવણીનો. સમારોહમાં દિલીપ કુમાર પાસેથી ટ્રોફી છીનવી લેતા પહેલા લતા મંગેશકરે સ્ટેજ પર તેમના પગને સ્પર્શ કર્યો હતો. અને, આ જ ક્ષણે સંગીતના એક સાધકને આધ્યાત્મિક અભ્યાસનું પ્રતિક બનાવ્યું હતું. કારકિર્દીની શરૂઆતમાં, આ જ દિલીપ કુમારે એક દિવસ લોકલ ટ્રેનમાં મુસાફરી દરમિયાન, સંગીતકાર અનિલ બિસ્વાસ પાસેથી તેમની બાજુમાં બેઠેલી છોકરીનું નામ પૂછ્યું અને પ્રશ્ન કર્યો કે શું તે ઉર્દૂ શબ્દોનો ઉચ્ચાર પણ બરાબર કરી શકે છે. તે લતાના હૃદયને સ્પર્શી ગયું અને તે માત્ર એક માસ્ટર તરીકે ઉર્દૂ શીખ્યા ન હતા, પરંતુ તેમના દરેક ગીત ગાતા પહેલા, તે ગીતકારને તેને વાંચવા અને દરેક શબ્દના ઉચ્ચારને યાદ રાખવા કહેતા હતા. એસ.ડી. બર્મન તો કહેતા કે, 'મારા માટે હાર્મોનિયમ અને લતા લાવો, હું સંગીત આપીશ.' પરંતુ, હવે કોઈ સંગીતકાર આવું કહી શકશે નહીં. સૂરોની સરિતા વહાવતો સ્વરગંગા લતા મંગેશકર રવિવારે  સાગરને જઇ મળ્યા.

રાજ કપૂર માટે ગીત ન ગાવાનું એલાન 

બશીર બદ્ર દ્વારા લખાયેલ શેર, ‘मुखालिफत से मिरी शख्सियत संवरती है, मैं दुश्मनों का बड़ा एहतिराम करता हूं’ અને લતા મંગેશકરે પણ તકલીફોમાં  દિવસો પસાર કર્યા હશે પણ ક્યારેય દિગ્ગજો સામે ઝૂક્યા નથી. વર્ષો સુધી દિલીપ કુમાર સાથે વાત ન કર્યા પછી, જ્યારે તેમને એકવાર મળી તો તેમણે પણ દિલીપ કુમારને પોતાના મોટા ભાઈ તરીકે સ્વીકારવાનું શરૂ કર્યું. તેમનો અને તે સમયના શો મેન રાજ કપૂરની ગજગ્રાહ  પણ ખુબ ચાલ્યો હતો. ફિલ્મ 'બોબી'માં સંગીતકાર તરીકે શંકર જયકિશનના નામની જાહેરાત કરવામાં આવી હોવા છતાં રાજ કપૂર પાછળથી લક્ષ્મીકાંત પ્યારેલાલને લઈ આવ્યા. રાજ કપૂરની અગાઉની ફિલ્મ 'મેરા નામ જોકર'ના ગીતોના રેકોર્ડિંગ દરમિયાન રાજ કપૂર અને લતા મંગેશકર વચ્ચેના સંબંધો બગડ્યા હતા. કેટલાક કહે છે કે આ ઝઘડો રોયલ્ટીને લઈને થયો હતો, તો કેટલાક કહે છે કે તેની પાછળ ફિલ્મ 'મેરા નામ જોકર'નું એક ગીત હતું. ત્યારે લતા મંગેશકરે જાહેરાત કરી હતી કે તે હવે રાજ કપૂરની ફિલ્મો માટે ગીતો નહીં ગાશે. લતા મંગેશકર  ફિલ્મ 'બોબી'નું ગીત ગાવા માટે તૈયાર  લક્ષ્મીકાંત પ્યારેલાલને કારણે જ થયા હતા. 

ગુલામ હૈદરને પિતાનું સન્માન

દેશના સર્વોચ્ચ નાગરિક પુરસ્કાર ભારત રત્નથી સન્માનિત લતા મંગેશકરે 12-13 વર્ષની ઉંમરે ગાવાનું શરૂ કર્યું હતું. આ તે સમય હતો જ્યારે તેના પિતાનું અવસાન થયું હતું. અવસાન પહેલાં પણ, તેમની મોટી પુત્રી હેમાનું નામ તેમના એક નાટકના પાત્ર પછી પિતા દીનાનાથે બદલીને લતા કર્યું હતું. લતાએ લતા બનીને પોતાની બહેનો અને ભાઈની સંભાળ લીધી. માસ્ટર વિનાયક તરફથી ઘણી મદદ મળી અને બાદમાં ગુલામ હૈદરે તેમના સૂર પર ખૂબ મહેનત કરી હતી. એકવાર ગુરુપૂર્ણિમાના દિવસે લતા મંગેશકરે કહ્યું, 'ગુલામ હૈદર મારા પિતા જેવા છે. તેમણે જ મને હિન્દી સિનેમામાં એ ઓળખ આપી, જેના કારણે હું વધુ સંઘર્ષ કરીને અહીં આવી શકી. 

લતા મંગેશકર: નામ વિશેષણ છે

લોકો તેમને સરસ્વતીનો અવતાર માને છે. સરસ્વતી પૂજા પછી બીજા દિવસે સરસ્વતીની મૂર્તિઓ વિસર્જન માટે ગઈ તો તેમાં લતા મંગેશકરનો દેહ પણ હતો. વસંત પંચમીના બીજા દિવસે તે મહાપરાયણમાં વિલીન થયા..પૃથ્વી લોકમાં શ્રેષ્ઠ સ્કોર કરનાર લતા મંગેશકર હવે ગોલોકમાં ગાશે. જાવેદ અખ્તર કહે છે, 'લતા મંગેશકર પણ એક નામ છે. એક સંજ્ઞા પણ છે. એક ઉપમા તેમજ વિશેષણ છે. તેને બીજા કોઈ નામથી બોલાવી શકાય નહીં. તેમ છતાં લોકો તેને સ્વર નાઈટીંગેલ તરીકે બોલાવતા રહ્યા. તે રોયલ આલ્બર્ટ હોલમાં પરફોર્મ કરનાર પ્રથમ ભારતીય ગાયિકા બની હતી અને તે પણ લગભગ 48 વર્ષ પહેલા. મરાઠી પિતા અને ગુજરાતી માતાના આ બાળકનો જન્મ ઈન્દોરની ધરતી પર મૂળ ગોવાના એક મરાઠી પરિવારમાં થયો હતો. શું ક્યારેય એવો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો હતો કે શું તેમને સરસ્વતીના આશીર્વાદ સૌથી વધુ મળ્યા હતા? તેથી તેમણે એ કહ્યું, 'મને નથી લાગતું કે હું તેટલી લાયક છું જેટલો હું કરી શકી છું અથવા તમે લોકો મને જે સન્માન આપો છો. આ બધું મારા માતા-પિતા, ભગવાન અને સાંઈબાબાના આશીર્વાદથી શક્ય બન્યું. હું ગાઉં છું, લોકો તેને પસંદ કરે છે. એ જ મારી સફળતા છે.'

'આયેગા આને વાલા' એ ભાગ્ય બદલી નાખ્યું

લતા મંગેશકરને હંમેશા એ વાતનો અફસોસ રહેતો હતો કે તેમના પિતા તેમની સફળતા જોઈ શક્યા નથી. જ્યારે તેણે 1942માં 'કીટી હસલ' માટે પહેલું ગીત ગાયું ત્યારે તેના પિતા ગુજરી ગયા હતા. મુંબઈ આવ્યા પછી પણ ફિલ્મોમાં થોડા ગીતો મળ્યા. પરંતુ વર્ષ 1949માં મધુબાલા પર ફિલ્માવાયેલ ફિલ્મ 'મહલ'ના ગીત 'આયેગા આને વાલા'એ તેની કારકિર્દી પાછી પાટા પર લાવી દીધી. અનિલ બિસ્વાસ, શંકર જય કિશન, નૌશાદ, એસ.ડી. બર્મન, સી રામચંદ્ર, હેમંત કુમાર, સલિલ ચૌધરી, ખય્યામ, રવિ, સજ્જાદ હુસૈન, રોશન, કલ્યાણ જી આનંદ જી, મદન મોહન, ઉષા ખન્ના, લક્ષ્મીકાંત પ્યારેલાલથી લઈને વિશાલ ભારદ્વાજ સુધી સંગીતકારો સાથે ગાયું છે. , લતા મંગેશકરે સાત પેઢીની અભિનેત્રીઓ માટે ગીતો ગાયા છે.

અભિનેત્રીઓની સાત પેઢીઓ સુધી કંઠ આપ્યો છે

લતા મંગેશકરની પ્લેબેક સિંગિંગ સફર 40ના દાયકામાં મધુબાલા અને નિમ્મી, 50ના દાયકામાં મીના કુમારી, નરગીસ અને નૂતન, 60ના દાયકામાં વહીદા રહેમાન, આશા પારેખ અને શર્મિલા ટાગોર, 70ના દાયકામાં જયા ભાદુરી, ઝીનત અમાન, 80ના દાયકામાં શ્રીદેવી અને 80ના દાયકામાં. રેખા, જુહી ચાવલા, રતિ અગ્નિહોત્રી, કરિશ્મા કપૂર અને મનીષા કોઈરાલા 90ના દાયકામાં પ્રીતિ ઝિન્ટા અને નવા સમયમાં કરીના કપૂર માટે પણ. સંગીતકાર મદન મોહને ફિલ્મ 'વો કૌન થી'ના ગીત 'લગ જા ગલે કે ફિર યે મુલકાત હો ના હો' માટે અઠવાડિયા સુધી રાહ જોઈ. ત્યારપછી લતા મંગેશકર ખૂબ જ બીમાર પડી ગયા અને ડૉક્ટરોએ કહ્યું કે તેઓ કદાચ ફરી ગાવા પણ સક્ષમ નહીં હોય. પરંતુ આ વખતે ડોકટરોની આગાહીને નકારી કાઢનાર લતા ડોકટરોની 28 દિવસની મહેનતને સાથ આપી શક્યા નહી. પરંતુ ન તો તેમનું નામ ધૂંધળુ થશે અને ન તો તેમનો દિવ્ય અનુકરણ કરનાર ચહેરો લોકો ક્યારેય ભૂલી શકશે. અને, તેમનો અવાજ તેમની ઓળખ બની રહેશે, હંમેશા યાદોમાં.